نکاتي پيرامون پوست تار و شيوه انداختن آن
1391/4/29
نوشته حسين عزيزي
نکاتي پيرامون پوست تار و شيوه انداختن آن
نکاتي پيرامون پوست تار و شيوه انداختن آن
نقش پوست در تار
برخي از فيزيک‌دانان، وظيفه پوست تار را فقط انتقال ارتعاشات خرك به كاسه تار (كاسه رزونانس) مي‌دانند. عده‌اي ديگر، علاوه بر اين، كارآيي ديگري را براي پوست قايل هستند و آن انتقال ارتعاشات خرك به هواي داخل كاسه است. اميد است كه صاحب‌نظران در اين مورد نظريات خود را اعلام كنند.
به هر صورت، پوست در صدادهي تار نقش حساس و تا حدي مهم دارد. اگر فردي ناشي تار بسيار ممتازي را پوست بكشد آن تار صداي اصلي خود را نمي‌دهد و اگر شخصي صاحب مهارت تار بدصدا و بدساختي را پوست بكشد، معجزه‌اي صورت نمي‌گيرد ولي بهرحال در بهبود کيفيت صوتي آن هم بي تاثير نيست.
در اين مقاله سعي شده علاوه بر كليات، جزئيات مهم نيز شرح داده شود، تا كساني كه براي اولين بار پوست ساز خود را تعويض مي‌كنند، بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
انتخاب پوست مناسب
پوست تار از جنس پوست بره تودلي يا بزغاله تودلي است، كه دباغ‌ها آن را در فصل پاييز و زمستان به بازار عرضه مي‌کنند. پوست بايد بدون برفك (سفيدك)، بدون چربي و يك‌دست وشيشه‌اي باشد و هنگام قرار گرفتن جلوي نور، زدگي حاصل از دباغي نادرست در آن مشاهده نشود. اخيراً پوست مثانه و دل گاو و… هم به بازار آمده است كه اين نوع پوست‌ها صدادهي بره تودلي را ندارند و براي تار فارسي (تار شيرازي) مناسب نيستند. هرچند، پوست تار آذري از جنس دل گاو است.
چند نکته درباره انتخاب پوست:
1- پوست نو حتماً بايد حداقل يك‌سال بماند تا كهنه و قابل مصرف شود.
2- پوست بزغاله تودلي نسبت به رطوبت مقاوم‌تر است و براي استفاده كساني كه در جاهاي مرطوب زندگي مي‌كنند مناسب است، البته به اين شرط که با ساختمان ساز مناسبت داشته باشد. صداي پوست بزغاله از بره خشك‌تر است.
3- پوست نبايد از عرض انداخته شود (بعضي‌ها، براي دوام بيشتر، پوست را از عرض مي‌اندازند، كه اين كار در صدادهي پوست اثر منفي دارد).
4- معمولا قطر پوستِ كاسه 0/05 ميلي‌متر و نقاره 0/07 است، مگر در موارد خاص كه بنابر سليقه شخصي و يا ساختمان ساز ميتوان اين قطر را تغيير داد.
نحوه برش و انتخاب پوست کاسه و نقاره مطابق شكل زير است:
همانطور كه در تصوير ديده مي‌شود، قسمت كلفت‌تر پوست براي نقاره و قسمت نازك‌تر پوست براي كاسه استفاده مي‌شود. همچنين، قسمت كلفت‌تر پوستِ كاسه زير خرك قرار مي‌گيرد. پوست را بايد حدود 2 سانتي‌متر بزرگ‌تر از دور دهانه‌ها برش داد.
نحوه نگهداري پوست
تاريخ خريد پوست را بايد در گوشه‌اي از آن يادداشت کنيم و اگر سوراخ‌هايي در آن وجود داشت آنها راعلامت بزنيم، تا اگر سوراخ‌هاي جديد به‌وجود آمد، نحوه نگهداري پوست تصحيح شود.
پوست‌ها را بايد در كيسه‌اي نخي كه بافت آن منسجم نباشد (براي تبادل هوا) نگهداري کنيم و لابه‌لاي پوست‌ها توتون بريزيم و پس از گره زدن درِ كيسه، آن را در جاي خشك و خنك نگهداري کنيم.
چند نكته درباره نگهداري پوست:
1- توتون مانع از سوراخ شدن پوست‌ها و يا به اصطلاح، بيدزدگي آنها مي‌شود. براي اين کار بهتر است از نفتالين استفاده نشود زيرا نفتالين، در اثر تصعيد (تبديل جامد به گاز)، بوي بد و حساسيت‌زايي از خود به جا مي‌گذارد، همچنين باعث چرب شدن پوست‌ها مي‌شود.
2- هر چند وقت يك‌بار، نحوه نگهداري پوست‌ها بررسي شود.
3- پوست‌ها به شكل اصلي خود نگهداري و از برش آنها به شکل دهانه‌ها اجتناب شود، چراكه پوست‌ها، پس از خشك شدن، تغيير اندازه مي‌دهند و كوچك‌تر مي‌شوند.
4- بعضي‌ها، براي خشك كردنِ فوريِ پوست، آن را مقابل آفتاب يا حرارت ملايم قرار مي‌دهند كه اين كار درست نيست و به پوست آسيب مي‌رساند.
5- از تا زدن پوست‌ها خودداري گردد.
طرز تهيه سريش:
سريش از ريشه گياهي از تيره لاله‌ها به‌دست مي‌آيد كه ريشه گياه را بعد از آسياب كردن به‌شكل پودر سريش درمي‌آورند.
براي تهيه سريش، ابتدا بايد در ظرفي به مقدار لازم (حدود 1/5 قاشق غذاخوري) آب بريزيم و بعد به آرامي پودر سريش را به آن اضافه كنيم و با انگشت به هم بزنيم، تا قوام يابد.
چند نکته درباره تهيه سريش:
1- براي استفاده آسان، ميتوان پودر سريش را در نمكدان ريخت.
2- معمولا پودر سريش مقداري ناخالصي دارد كه قبل از مصرف بايد آن را، به وسيله الك ريز، الك كرد و از جوراب نايلوني رد كرد تا پودري كاملا نرم و خالص به دست آيد.
3- در صورت لزوم، ميتوان در مرحله نهايي به مقدار 3 تا 5 درصد چسب چوب مرغوب به سريش اضافه كرد.
وسايل مورد نياز براي انداختن پوست تار
براي كشيدن پوست تار به وسايل زير نياز داريم:
1- ظرف آب، براي خيس كردن پوست
2- پارچه، براي خشك كردن آب اضافه پوست
3- سريش
4- كارد ميوه‌خوري، براي خالي كردن سريش‌هاي اضافه از زير پوست
5- كاتر يا وسيله مشابه، براي بريدن پوست‌هاي اضافه دهانه‌ها بعد از خشك شدن پوست
طريقه انداختن پوست تار
نحوه انداختن پوست نقاره
بعد از برش پوست (با روشي كه توضيح داده شد) ابتدا بايد پوست نقاره را انداخت و پس از خشك شدن آن (حدود 10 دقيقه بعد) اقدام به انداختن پوست كاسه كرد. كشيدن پوست نقاره ساده‌تر از پوست كاسه است، فقط بايد توجه داشت كه كاملاً سفت كشيده شود.(ريزه کاري‌هاي کشيدن پوست نقاره شبيه پوست کاسه است)
نحوه انداختن پوست كاسه
براي كشيدن پوست كاسه، كه اهميت بيشتري دارد، بايد دقت بيشتري كرد. همانطور که ميدانيد قسمت مودار پوست بايد به سمت بيرون و محل صاف و بدون بافت پوست به سمت داخل باشد. براي تشخيص اين موضوع بايد به دقت به سطح پوست توجه و محل رويش و منافذ مو را شناسايي كنيم. بعد با خودكار كلمه «رو» را در انتهاي پوست (بالاي سيم‌گير) مي‌نويسيم، تا بعد از قرار گرفتن پوست در آب و خشك شدن، هم جهت پوست راحت‌تر تشخيص‌‍‌پذير باشد و هم پشت و روي پوست.
پس از اين مرحله، پوست را به‌مدت 10 تا 15 ثانيه در آب سرد فرو مي‌بريم و بعد از درآوردن، آن را صاف ميکنيم و به همان شكل در ميان پارچه قرار مي‌دهيم، تا آب اضافي آن گرفته شود. بايد دقت كرد كه آب در جاهايي از پوست جمع نشود، چرا كه باعث «آب گز» شدن يا سفيدك زدن پوست مي‌شود. در حين انجام اين مرحله، با انگشت، سريش را به دور دهانه كاسه مي‌ماليم، به طوري كه قطر لايه سريش حدود 0/5 ميلي‌متر باشد. بايد توجه كرد كه سريش به قسمت داخلي دهانه نرود.
بعد، درحالي‌كه هنوز پوست نرم و مرطوب است، آن را صاف و بدون چروك روي دهانه كاسه قرار مي‌دهيم و با دست پوست را به دور دهانه كاسه مي‌چسبانيم. سپس با كارد ميوه‌خوري سريش‌هاي اضافي زير پوست را خالي مي‌كنيم. براي اين کار از لبه دهانه، با فشار لازم، كارد را به سمت پايين مي‌كشيم تا سريش‌هاي اضافي بيرون بيايند.
سپس، انتهاي پوست را بلند مي‌كنيم و با دو انگشت اشاره و مياني، جاي خرك را به اندازه يك سانتي‌متر به پايين فشار مي‌دهيم، تا هواي داخل كاسه خالي شود (هواگيري). سپس قسمت بلند شده پوست را سر جاي خود مي‌چسبانيم. در تمام اين مراحل پوست هنوز مرطوب است. اگر احساس كرديم پوست خشك شده، بايد با پنبه‌اي نمناک آن را مرطوب كنيم.
بعد از اين مرحله، پوستِ سمت سيم بم را اندكي بيشتر از سمت سيم سفيد (سيم Do) مي‌كشيم به اين دليل كه پايه خرك سمت سيم بم بيشتر از پايه سمت سيم Do در پوست فرو نرود. بعد سيم‌هاي ساز را، كه قبلاً با چسب نواري كاغذي يا كش روي دسته بسته بوديم، سر جاي خود روي سيم‌گير مي‌گذاريم و اندكي سفت مي‌كنيم. آنگاه خرك را در فاصله 5/2 سانتي‌متري از ته قلب (دهانه) بزرگ، روي پوست قرار مي‌دهيم. خرک بايد حدود 3 درجه به سمت سيم‌گير مايل باشد. بعد همه سيم‌هاي ساز را حدود 2/5 پرده پايين‌تر از Do دياپازُن (يعني نت Sol) كوك مي‌كنيم (البته سيم بم كوك نمي‌شود). سپس، با خشك‌تر شدن پوست، آرام‌آرام، كوك را سفت ميکنيم (بالا مي‌بريم) تا به كوك اصلي (Do) برسيم. در پايان، پس از خشك شدن پوست، سيم بم را كوك مي‌كنيم و بعد از خشك شدن نهايي پوست، پوست‌هاي اضافه دور دهانه را با كاتر مي‌بريم و سريش هاي اضافه دور دهانه ها را با پارچه نمناک تميز ميکنيم.
چند نکته درباره انداختن پوست:
1- پوست‌خور (محلي كه سريش را روي كاسه مي‌ماليم)، در تارهاي نو، قبل از چسباندن پوست، بايد 2 بار سريش زده شود تا اشباع گردد، وگرنه پوست در جاي خود خوب نمي‌چسبد.
2- در بعضي از تارها، با توجه به وضعيت زاويه دسته به كاسه، لازم است كه پوست شل‌تر يا سفت‌تر كشيده شود. در نهايت، آنچه ملاك است اين است كه ارتفاع سيم سُل، از فوفل، 6 ميلي‌متر شود.
3- براي انداختن بند خرك، با استفاده از چسب كاغذي، بند را به بدنه سيم‌گير مي‌چسبانيم و بعد از خشك شدن كامل پوست و معلوم شدن جاي دقيق خرك، آن را گره مي‌زنيم.
4- خرک را، بعد از خشك شدن كامل پوست كاسه، با سريش در جاي خود مي‌چسبانيم تا زير پايه خرك سفيدك نزند.
5- بعضي از پوست‌ها چرب هستند كه بايد قبل از چسباندن، لبه آنها را، كه به دور دهانه مي‌چسبد، با سمباده شماره 120 خش‌دار كرد در غير اينصورت خوب در جاي خود نمي‌چسبد.
6- براي خالي كردن سريش‌هاي اضافه، به جاي كارد ميوه‌خوري، ميتوان از چوب كبريت يا چيزي مشابه آن استفاده كرد.
7- بعضي‌ها، براي گرفتن آب اضافي پوست، از روزنامه استفاده مي‌كنند که، با توجه به وجود سرب در كاغذ روزنامه، اين كار توصيه نمي‌شود.
8- استفاده مجدد از پوستهايي که يکبار روي تار کشيده شده و به هر علت برداشته شده‌اند، توصيه نمي‌شود.
9- قدما، پس از كشيدن پوست و خشك شدن كامل آن، بعد از چند ساعت يا حتي چند روز، اقدام به گذاشتن خرك و كشيدن سيم‌ها مي‌كردند، به اين صورت كه نم مختصري به پوست مي‌زدند و بعد خرك را سر جاي خود قرار مي‌دادند.
تيرماه 1391